Het Steinmeyer-orgel (1939/op. 1670) in de Duitse Kerk, Zwarte Paardenstraat te Rotterdam

De kerk werd in ca. 1870 gebouwd en het Steinmeyer-orgel werd in 1939 geplaatst in de Duitse kerk/Deutsche Evangelische Gemeinde (ook Duitse Zeemanskerk genoemd) geplaatst.

De dispositie van het orgel

DE DUITSCHE KERK HEEFT EEN NIEUW ORGEL: Een feestelijke godsdienstoefening.

Het nieuw orgel in de Duitsche kerk aan de Zwarte Paardenstraat is gisterenochtend tijdens een feestelijke godsdienstoefening ingewijd. De kerk was op eenvoudige, smaakvolle wijze met bloemen en planten versierd. Er waren zeer velen naar het bedehuis gekomen en onder hen bevonden zich de Consular-generaal van Duitschland, dr. E.O.E. Pochhammer; de bouwer van het nieuwe orgel, Hans Steinmeyerr uit Oettingen in Beieren; de directeur van de Duitsche School, dr. R. Stiegier; dr. König, van de Reichsdeutsche Gemeinschaft; P. Uterlinden, organist van Luthersche Kerk en dr. F. Krull. Bisschop D. Heckel uit Berlijn had een gelukwensch gezonden.

De godsdienstoefening begon met plechtig klokgeluid. Bij den aanvang van den liturgischen dienst zweeg het orgel. Bij de overdracht van het orgel als Pfarrer F. A. Henn Psalm 98:1, waarna het nieuwe orgel zich voor jet eerst aan de gemeente liet hooren. De organist, de heer J.C. van Dooren, speelde het voorspel van Ps. 150:1, dat door het kerkkoor onder leiding van directeur-organist de heer C. J.C. Nogarede, werd gezongen. Het eerste lied, dat de gemeente met begeleiding van het nieuwe orgel zong was lied 300:1, 2 en 3.

1. Eens, als de bazuinen klinken, uit de hoogte, links en rechts, duizend stemmen ons omringen, ja en amen wordt gezegd, rest er niets meer dan te zingen, Heer, dan is uw pleit beslecht.

2. Scheurt het voorhang van de wolken, wordt uw aangezicht onthuld, vaart de tijding door de volken dat Gij alles richten zult: Heer, dan is de dood verzwolgen, want de schriften zijn vervuld.

3. Roep de doden tot getuigen dat Gij van oudsher regeert, roep hen die men dwong te zwijgen, die de wereld heeft geweerd, richt omhoog wat wist te buigen, kroon wat aanzien heeft ontbeerd.

Mevrouw A. Kusen, mezzo-sopraan, heeft nog gezongen "Der Herr segne Dich und behüte Dich", waarna de organist Bachs Praeludium in G-dur ten gehore bracht. In zijn feestpredikatie, naar aanleiding van Ps. 98: 1, zeide Pfarrer Henn, dat het orgel een tweede kans is. Wij moeten God loven voor dit geschenk uit de Heimat, het Duitsche Rijk en de Kerk. Dit geschenk, ter gelegenheid van het 75 jarig bestaan van de kerk, heeft onze verwachtingen overtroffen. De Nederlandse driekleur en de Hakenkruisvlag tooiden den gevel van het kerkgebouw.

Bron: Rotterdamsch Nieuwsblad 27-03-1939

[Bron: rjb.x-cago.com/GARJB//1940/12/19401231/GARJB-19401231-0014/story.pdf]

De organisten

Johannes Godefridus van Herwaarden (1879-1961) was componist, leraar en organist van onder meer de Duitse kerk.

Bron: © (J.A.) van Es / Stadsarchief Rotterdam P-004317 Portret van Jet Dubbeldam (1958), de eerste vrouw en organiste die in Nederland de ' Prijs van uitnemendheid voor orgel ' kreeg.

In de periode 1957-1974 was Jet Dubbeldam (1930-2018) de vaste organiste van de Duitse Kerk aan de Zwarte Paardenstraat in Rotterdam.

Tijdens een gesprek met Gerco Schaap, eindredacteur van De Orgelvriend, vertelde ze in mei 2013 over het Steinmeyer-orgel in de Duitse kerk.

“Naar de Duitse Kerk en het Steinmeyer-orgel dat daar stond heb ik nog altijd heimwee. Het orgel was nota bene een geschenk van Hitler uit 1939. Er zat veel zinken pijpwerk in maar iedereen was altijd verwonderd dat het zo goed klonk. De kerk was niet zo groot maar had een uitstekende akoestiek. In 1974 moest hij helaas worden afgebroken wegens bouwvalligheid.”

Als lesorgels noemde Dubbeldam o.a. de Duitse Kerk. Bij haar kregen de studenten een brede opleiding, verdeeld in perioden: vóór Bach, Bach, de periode 1750 tot 1900 en de periode na 1900. "Dubbeldam: Het leek me niet goed wanneer ze zich al vroeg gingen specialiseren: dat moet je pas doen in het laatste jaar of daarna", schrijft Gerco Schaap in het interview ‘Jet Dubbeldam: Legato is de basis van het orgelspel’.

[Bron https://www.theologie.nl/app/uploads/2021/03/OV201804D.pdf]

Orgelconcerten

Orgelconcerten werden gegeven op dit orgel. TROUW van 24 mei 1956 aankondigde een serie orgelconcerten in Rotterdam.

Bron: TROUW 24 mei 1956 / www.schiedam.courant.nu

Bron: Het Vrije volk | 16 juni 1956 | Gemeentearchief Schiedam

In ca. 1960 werd de kerk afgekeurd vanwege het instortingsgevaar en in 1973 gesloten; in 1974 werd de kerk afgebroken wegens bouwvalligheid.

Het Steinmeyer-orgel (1939/op. 1670) in de Oud Gereformeerde Kerk, Krimpen aan den Ijssel

Het uit de Duitsche kerk te Rotterdam afkomstige Steinmeyer-orgel werd in 1974 in de Oud-Gereformeerde Kerk, Krimpen aan den IJssel geplaatst. Bij plaatsing in deze kerk werd een nieuw front gemaakt.

MONUMENTAAL ORGEL NAAR OUD-GER. GEM. KRIMPEN : De Oud-Gereformeerde Gemeente in Nederland van Krimpen aan den IJssel heeft het monumentale orgel van de Duitse Evangelische kerk aan de Zwarte Paardenstraat in Rotterdam overgenomen.

Het bestaande orgel van de Oud- Gereformeerde Gemeente vertoonde al enige jaren gebreken. Daarom stichtte de kerkraad in 1972 een orgelfonds en benoemde hij een orgelcommissie, die de mogelijkheid van grote en kostbare reparaties en misschien totale vervanging onder ogen moest zien. Onverwachts deed zich de gelegenheid voor, het orgel van de Duitsche kerk in Rotterdam, die binnenkort wordt afgebroken, aan te kopen. Het lukte in zeer korte tijd, het nog ontbrekende geld bijeen te brengen in de vorm van renteloze leningen. Het nu gekochte orgel werd in 1939 gebouwd door de Duitse firma G. F. Steinmeyer en Co, bekend door het beroemde orgel in de Dom van Passau. Het orgel, dat ruim 1600 pijpen heeft, biedt zeer veel bijzonderheden. Het heeft met zijn niet bijzonder groot aantal registers een monumentaliteit en tevens een grote verscheidenheid in de zachte registers. Voor het begeleiden van de gemeentezang heeft het vele mogelijkheden. De firma J. Mogenes te Waalwijk is belast met de overbrenging en de opbouw terwijl Jan Bonefaas, organist van de Grote Kerk te Gorinchem, optreedt als technisch adviseur.

Bron: Gepubliceerd op: 27 februari 1974 / www.digibron.nl

Het Steinmeyer-orgel van de Oud-Gereformeerde Kerk in Krimpen aan den IJssel Anno 2019

Het orgel werd helaas in 1995 verwijderd uit de kerk. Het werd verkocht aan Herman de Boer, eigenaar van een B&B Pension de Boerderij in Berdorf (Luxembourg). Zie Prinsessekerk-orgel Anno 2019. Ik bezocht hem in Berdorf en hij verteld hoe het toen ging.

Herman de Boer: In 1995 kreeg ik te horen dat het Steinmeyer-orgel van de Oud-Gereformeerde Kerk in Krimpen aan den IJssel eruit moest. Ik heb contact opgenomen met de orgelbouwer Sicco Steendam (uit Roodeschool) die het nieuwe orgel in de kerk zou plaatsen. Van hem mocht ik het Steinmeyer-orgel kopen.

Met Jan Peppink hebben we het orgel uit de kerk gehaald en in mijn rijschoolvrachtwagen met aanhanger geladen. Het hele orgel verdween dus in mijn vrachtauto en heeft er ca. 5 jaar in gelegen. Toen ik aan het lessen was, lag het orgel achterin. Ik kwam vaak in verschillende delen van het land en andere examinatoren in den lande hadden gehoord dat er een orgel in mijn vrachtauto lag en wilden dit graag met eigen ogen zien. Dus iedere keer moest ik tijdens de examens de deur open doen om het orgel te laten zien. Ze vonden het geweldig dat het orgel daarin lag. Dat was leuk!

Op een gegeven moment wilden wij het orgel laten repareren zodat wij het konden integreren in het Prinsessekerk Steinmeyer-orgel. Ook was er pijpwerk van het orgel uit de Prinsessekerk opgeslagen in de Muiderkerk in Amsterdam. Helaas is dit bij de brand van de Muiderkerk in 1989 verloren gegaan.

Het Steinmeyer-orgel werd in 1996 vervangen door een Steendam-orgel.

Mijn grote dank en waardering gaat uit naar de volgende mensen en organisaties voor hun medewerking:

Bert Wisgerhof, organist
Orgelmakkerij Steendam
Martijn Roessingh, Copyright/Trouw
Hermand de Boer, B&B Pension de Boerderij in Berdorf (Luxembourg)